Âm Linh Tự và khu mộ lính Hoàng Sa là quần thể di tích lịch sử – văn hóa quan trọng tọa lạc tại thôn Tây, An Vĩnh, Đặc khu Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi. Đây không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của người dân đất đảo mà còn là bằng chứng hùng hồn khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Âm Linh Tự: Lịch sử hình thành và Kiến trúc độc đáo
Nguồn gốc và Ý nghĩa tên gọi
Ý nghĩa tên gọi: “Âm Linh Tự” là nơi thờ cúng các vong hồn “thập loại chúng sinh” – những người không may bỏ mạng mà không ai thừa nhận hoặc không tìm thấy xác. Đặc biệt, tại Lý Sơn, đây là nơi thờ tự chính của những người lính Hoàng Sa thuộc làng Vĩnh Lợi xưa, những người đã hy sinh khi làm nhiệm vụ trên biển.
Lịch sử xây dựng và tu bổ:
Ngôi đền được khởi dựng vào khoảng giữa thế kỷ XVII với kiến trúc ban đầu sơ khai, không có mái che, các án thờ được bố trí ngoài trời.
Thời vua Gia Long (1802-1820): Di tích được tu tạo lần thứ nhất.
- Năm 1833: Tu sửa lần thứ hai.
- Năm 1956: Tu bổ lại nhà tiền bái.
- Năm 1996: Đợt trùng tu quy mô lớn, xây dựng lại nhà Tây (Vĩnh Thượng Từ), làm thêm nhà Đông (dùng làm bếp và nơi bảo quản ghe đua) và xây cổng ra vào bề thế.
Kiến trúc tổng thể và chi tiết
Âm Linh Tự có bình đồ hình tam giác, tựa lưng vào núi Hòn Tai và mặt chính diện quay về hướng Nam nhìn ra biển. Công trình được xây dựng bằng đá san hô, sử dụng vữa hồ đặc biệt làm từ vôi trộn mật và nước lá cây để tăng độ kết dính.
- Khu vực Đền Chính: Đền Chính là nơi thờ tự lính Hoàng Sa, gồm hai phần: Tiền bái và Chính điện.
- Nhà Tiền bái:
- Không gian thoáng đãng với 3 cửa vòm lớn để trống.
- Hai đầu vách nhà bố trí hai án thờ đăng đối tên là Hồn Mai và Phách Quế, thờ hương hồn các chiến sĩ Hoàng Sa tử nạn.
- Đây là nơi chuẩn bị lễ phục và đãi khách trong các dịp tế lễ.
- Kết cấu gồm 1 hàng cột lớn (chất liệu xi măng do mới tu tạo) đỡ bốn bộ vì kèo.
- Chính điện:
- Mặt trước: Đỉnh cửa đắp nổi “lưỡng long tranh châu”, giữa có hoành phi 3 chữ Hán “Âm Linh Tự” làm bằng vôi tam hợp trộn giấy bồi.
- Kết cấu: Kiểu “một gian hai chái” với hệ thống 20 cột (4 cột cái, 16 cột quân) giúp phân tải lực đều, tạo sự bền vững.
- Không gian thờ: Chia làm 3 gian. Gian giữa thờ Thần (có án thờ viết chữ Thần), hai gian bên thờ Tả ban (Tại tế) và Hữu ban (Nghiêm trí).
- Trang trí: Các án thờ được tạo tác như những am nhỏ có mái, trang trí rồng, cuốn thư, ngũ quả. Trên các cột có gắn các câu đối ca ngợi vẻ đẹp phong thủy của đảo và công lao khai phá của tiền nhân.
- Câu đối “Bi hùng”: Trong chính điện có những câu đối đầy khí chất, ví dụ như sự thương cảm của non sông đối với sự hy sinh của lính Hoàng Sa: “Sơn như lệ, hà như đới / Thiên thu miếu mộ dũng thần côn” (Dịch: Núi như nước mắt, sông như vành khăn, ngàn năm miếu mộ vẫn còn lưu oai thần dũng) .
- Tháp thờ Chiến sĩ trận vong: Tại sân trước của Âm Linh Tự có một tháp thờ 4 mặt, giữa ghi 4 chữ Hán “Chiến sỹ trận vong”, là nơi tưởng niệm chung cho lính hải đội Hoàng Sa.
Đời sống tâm linh và các nghi lễ
Vai trò trong cộng đồng
Trong giai đoạn từ thập niên 50 của thế kỷ XX, khi đình làng An Vĩnh bị hư hại, các linh vị Thành hoàng và các vị tiền hiến đã được rước về thờ tại Âm Linh Tự. Do đó, trong hơn nửa thế kỷ, nơi đây đóng vai trò trung tâm trong đời sống tâm linh của làng An Vĩnh.
Ngư dân trước khi đi biển “đi nghề” hoặc đi xa làm ăn thường đến đây cầu xin bình an, may mắn. Khi trở về an toàn hoặc thành đạt, họ đều mang lễ vật đến tạ ơn.
Các lễ tế trong năm
Di tích tổ chức lễ theo Âm lịch vào các ngày:
- 16 tháng 2: Tế chiến sĩ trận vong.
- 16 tháng 8: Tế thu.
- 26 tháng 10: Cầu an hạ hết năm.
Đặc biệt, vào tiết Thanh minh hàng năm, con cháu các tộc họ tổ chức lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa. Đây là nghi lễ tri ân các hùng binh Hoàng Sa, Bắc Hải đã hy sinh xương máu để bảo vệ biển đảo.
Mộ Lính Hoàng Sa và Tục “Mộ Gió” Huyền Bí
Khu mộ lính Hoàng Sa nằm tại thôn Tây, xã An Vĩnh, là nơi an nghỉ của Cai đội Phạm Quang Ảnh và những người lính trong hải đội. Các ngôi mộ được xếp thành dây dài theo trục Đông – Tây.
Tục đắp “Mộ gió” (Mả chiêu hồn)
Do tính chất nguy hiểm của việc đi biển xưa kia, nhiều người lính hy sinh không tìm được xác. Để an ủi vong linh, người dân Lý Sơn đã sáng tạo ra tục đắp “mộ gió” (mộ tượng trưng) với quy trình tâm linh hết sức cẩn trọng.
Quy trình nặn hình nhân thế mạng:
- Lấy đất: Thầy pháp phải xin phép tổ sư, lên miệng núi lửa trên đảo lấy đất sét về.
- Tạo cốt (Xương): Dùng cành dâu chẻ đôi làm xương sườn (nam 7 nhánh, nữ 9 nhánh). Xương sống và tay chân cũng làm bằng thân cây dâu.
- Tạo gân và da: Dùng sợi tơ tằm hoặc vỏ cây dâu làm gân. Đất sét được nhào với nước và bông gòn nặn thành hình người có kích thước tương tự người thật, đầy đủ lục phủ ngũ tạng. Thầy pháp phải dùng hết số đất sét mang về, không được bỏ sót vì quan niệm đó là da thịt người chết.
- Hoàn thiện: Quét lòng đỏ trứng gà lên hình nhân, khi khô sẽ tạo lớp màng giống da người.
- Nhập quan: Hình nhân được mặc quần áo, đặt linh vị lên mặt và đưa vào quan tài.
- Nghi lễ an táng: Thầy pháp lập đàn cúng “chiêu hồn nhập cốt” để gọi linh hồn người chết về nhập vào hình nhân. Sau đó, gia đình tổ chức an táng, đắp mộ như người bình thường. Có những ngôi mộ gió khi cải táng sau hàng trăm năm, hình nhân đất sét bên trong vẫn còn nguyên vẹn.
Huyền tích về Cai đội Phạm Quang Ảnh
Tương truyền, những ngôi mộ gió đầu tiên xuất hiện cách đây hơn 2 thế kỷ, thuộc về Cai đội Phạm Quang Ảnh và 24 người lính. Trong một lần ra Hoàng Sa, họ gặp bão và mất tích. Triều đình thương xót đã phái người cùng một vị pháp sư ra đảo làm lễ chiêu hồn. Vị pháp sư đã lấy đất sét tại núi Giếng Tiền, nặn 25 hình nhân dưới sự giám sát của thân nhân cho đến khi họ thấy giống người đã khuất mới thôi.
Kết luận
Âm Linh Tự và khu mộ lính Hoàng Sa là di tích tiêu biểu minh chứng cho lịch sử khai thác và bảo vệ chủ quyền biển đảo của cha ông ta. Những trang sử ấy được viết bằng máu và sự hy sinh của những người lính, để lại bài học giáo dục sâu sắc về lòng yêu nước cho các thế hệ mai sau
