Giữa vùng biển Tây Nam của Tổ quốc, cột mốc điểm cơ sở A1 được cắm trang nghiêm trên Hòn Nhạn, thuộc quần đảo Thổ Châu. Với nhiều người Việt Nam, được một lần đặt chân lên Hòn Nhạn, đứng nghiêm trang trước cột mốc mang ký hiệu A1, là một ước mơ đặc biệt – không chỉ bởi hành trình gian nan, mà còn bởi ý nghĩa thiêng liêng gắn liền với chủ quyền biển đảo.
Cột mốc A1 là cột mốc đầu tiên trong tổng số 11 cột mốc điểm cơ sở dùng để xác định đường cơ sở tính chiều rộng lãnh hải Việt Nam. Đây không chỉ là một dấu mốc pháp lý quan trọng trên bản đồ biển, mà còn gắn với dòng chảy lịch sử kéo dài gần 250 năm, từ thời chúa Nguyễn mở cõi phương Nam.
Thông tin pháp lý khắc trên cột mốc A1
Ở mặt phía Đông của cột mốc điểm cơ sở A1, đến nay vẫn còn nguyên vẹn dòng chữ khắc trang trọng:
“Điểm cơ sở A1 theo tuyên bố của Chính phủ về đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải trên vùng biển Việt Nam.
Tọa độ: N09˚15’00” – E103˚27’00”, thuộc đảo Hòn Nhạn – tỉnh Kiên Giang (Nay là tỉnh An Giang, Việt Nam).
Tọa độ mốc cơ sở: N09˚15’22” – E103˚28’07”, cách điểm cơ sở 2.154 m theo phương vị 251˚57’29”.”
Những con số tưởng như khô khan ấy lại là cơ sở pháp lý quan trọng để xác định vùng lãnh hải, nội thủy và quyền chủ quyền của Việt Nam trên vùng biển Tây Nam.
Dấu ấn lịch sử từ thời chúa Nguyễn
Theo cuốn sách “Lịch sử xã đảo Thổ Chu” cùng nhiều tài liệu lịch sử khác, trước năm 1783, chúa Nguyễn Ánh (sau này là vua Gia Long) đã nhiều lần đặt chân lên quần đảo Thổ Chu trong quá trình bôn ba, gây dựng lực lượng.
Đến năm 1956, chính quyền Sài Gòn từng đặt một cột mốc trên xã đảo Thổ Châu, khắc chữ Poulo Panjang – tên gọi Hòn Thổ Châu theo cách gọi phương Tây, nghĩa là Cù Lao Dài. Thời điểm trước năm 1975, Thổ Châu khi ấy có khoảng 500 nhân khẩu sinh sống.
Biến cố lịch sử và sự trở lại của cư dân Thổ Châu
Sau biến cố đau thương khi toàn bộ cư dân Thổ Châu bị Khmer Đỏ bắt đi và thảm sát, quần đảo này một thời gian dài không có dân sinh sống. Ngày 27/4/1992, UBND tỉnh Kiên Giang triển khai chương trình đưa người dân từ đất liền ra Thổ Châu định cư trở lại, từng bước khôi phục đời sống trên xã đảo tiền tiêu.
Đến năm 2017, cột mốc điểm cơ sở A1 chính thức được xây dựng trên Hòn Nhạn, đánh dấu điểm đầu tiên trong hệ thống 11 điểm chuẩn xác định đường cơ sở lãnh hải Việt Nam.
Hòn Nhạn trong ký ức những cư dân đầu tiên
Hòn Nhạn là một hòn đảo nhỏ, diện tích chỉ khoảng 3–4 ha. Toàn bộ đảo là nền đá trơ trọi, rất ít khe nứt để cây cối có thể bám rễ. Ở một số vết lõm trên sườn đảo, lá khô và cỏ mục tích tụ qua thời gian tạo thành lớp đất mùn mỏng, đủ để trồng được vài loại cây xanh chịu hạn.
Bà Tăng Thị Phượng, một trong những cư dân ra đảo từ những ngày đầu, từng kể rằng những người lần đầu đặt chân lên Hòn Nhạn đều không khỏi ngỡ ngàng. Nhưng nỗi nhớ đất liền dần nguôi ngoai khi chim nhạn bay kín bầu trời, tiếng chim vang dội như bao trùm cả không gian, khiến con người có cảm giác lạc vào một thế giới hoàn toàn khác biệt.
Bám đảo giữa thiếu thốn và gian khó
Khi những cư dân đầu tiên ra đảo lập nghiệp, giữa mênh mông biển nước, câu hỏi lớn nhất là “thức ăn ở đâu?”. Ông Nguyễn Thái Học (sinh năm 1954), Chủ tịch UBND xã Thổ Châu khóa đầu tiên, nhớ lại rằng thời điểm đó, vùng biển quanh Hòn Nhạn có rất nhiều cá.
Người dân đánh bắt cá rồi phơi khô để ăn, bởi không thể đưa vào đất liền do khoảng cách quá xa và phương tiện vận chuyển hạn chế, chỉ có vài chiếc ghe nhỏ, không có tàu tiếp tế. Có thời gian, người dân còn sang Hòn Nhạn lượm trứng chim để bổ sung thực phẩm cho bữa ăn hằng ngày.
Những ngày biển động, không thể ra khơi, mọi người lại quay về đảo chính, săn cà cuốc – loài bò sát thuộc họ thằn lằn, giống dông biển nhưng to hơn – để cầm cự qua ngày. Khi biển yên, họ lại trở ra Hòn Nhạn, ngắm chim bay kín trời và lặng lẽ nhớ về đất liền.
Khi đời sống dần ổn định, có tàu vận tải kết nối giữa Phú Quốc và Thổ Châu, chính quyền địa phương đã khuyến cáo cấm thu lượm trứng chim nhạn, nhằm bảo tồn loài chim đặc trưng của Hòn Nhạn và hệ sinh thái đảo.
Hòn Nhạn – nơi chủ quyền được gìn giữ bằng sự bền bỉ
Ngày nay, Hòn Nhạn không chỉ là nơi đặt cột mốc điểm cơ sở A1, mà còn là biểu tượng cho sự bền bỉ của con người Việt Nam nơi đầu sóng. Đứng trước cột mốc A1, giữa gió biển mặn mòi và tiếng sóng vỗ không ngừng, người ta dễ cảm nhận rõ hơn giá trị của từng tấc biển, tấc đảo – những giá trị được đánh đổi bằng lịch sử, hy sinh và sự bám trụ lặng thầm suốt nhiều thế hệ.
Với nhiều người, Hòn Nhạn không phải là điểm đến du lịch thông thường, mà là một hành trình để hiểu, để lắng lại và để thêm trân trọng chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
