Di tích chuồng cọp kiểu Mỹ (Trại Phú Bình)

“Chuồng cọp kiểu Mỹ”, tên gọi ban đầu là Trại VII, sau đổi thành Trại Phú Bình, là một trong những trại giam khắc nghiệt nhất của hệ thống nhà tù Côn Đảo. Khu trại này do chuyên gia Mỹ thiết kế và hãng RMK thi công, với diện tích hơn 25.700 m², gồm 4 khu: AB, CD, EF, GH – mỗi khu có 2 dãy, mỗi dãy 48 phòng biệt lập, tổng cộng 384 phòng giam.

Từ bên ngoài, trại được ngụy trang bằng những dãy nhà bếp và nhà kho bình thường, được bao quanh bởi hàng rào dây kẽm gai đơn sơ. Thế nhưng ẩn sau vẻ ngoài ấy là một địa ngục trần gian thực sự, nơi hàng nghìn tù nhân bị giam giữ, hành hạ bằng những hình thức tàn bạo đến khó tin.

Kiến trúc khốc liệt – công cụ tra tấn tinh vi “rất Mỹ”

Khác với “Chuồng cọp kiểu Pháp” có hành lang phía trên để lính giám sát, “Chuồng cọp Mỹ” lại được thiết kế với mái tôn fibro xi măng thấp, khiến phòng giam nóng hầm hập khi trời nắng, còn về đêm thì ẩm lạnh và nặng mùi đất ẩm.

Trong phòng giam chỉ rộng khoảng 5m², không có bệ nằm, 8 đến 10 người tù phải nằm chen chúc trên nền xi măng ẩm ướt. Mỗi phòng chỉ có một thùng gỗ làm nhà vệ sinh, và mỗi khi tù nhân đấu tranh, họ sẽ bị phạt không được đổ thùng – có khi 3 ngày, 1 tuần hoặc lâu hơn.

Phân, nước tiểu tràn ra khắp nền, dính trên người tù nhân. Giữa trưa nắng, hơi nóng cùng mùi ô uế hắt lên nồng nặc. Bọn cai ngục mỗi khi đi kiểm tra lại đóng sập cửa sắt thật mạnh, âm thanh ấy vang vọng suốt 48 phòng trong một dãy – 384 lần chấn động như búa giáng vào ngực, vừa là tiếng tra tấn, vừa là tiếng ám ảnh.

Không cần roi vọt, chính cấu trúc và điều kiện phi nhân tính ấy đã đủ khiến con người kiệt sức, đúng nghĩa là “đày đọa bằng kiến trúc” – một kiểu tra tấn tinh vi mang dấu ấn “rất Mỹ”.

Ngọn lửa nổi dậy từ trong “địa ngục trần gian”

Trại Phú Bình không chỉ là biểu tượng của tội ác, mà còn là nơi bùng lên ngọn lửa tự do. Rạng sáng ngày 1/5/1975, khi nghe tin Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng, tù nhân tại khu GH đã chớp thời cơ, nổi dậy chiếm lĩnh trại giam.

Từ nơi từng bị giam hãm và hành hạ, họ giành quyền kiểm soát toàn bộ Côn Đảo chỉ sau vài giờ, thành lập Đảo Ủy Lâm thời ngay trong Trại VII – viết nên trang sử hào hùng kết thúc 113 năm “địa ngục trần gian” (1862–1975).

Di tích lịch sử đặc biệt quốc gia

Nhận thấy giá trị lịch sử to lớn, ngày 29/4/1979, Bộ Văn hóa – Thông tin đã ban hành Quyết định số 54-VHQĐ, đặc cách công nhận Trại Phú Bình là Khu di tích đặc biệt quan trọng của quốc gia.

Đến ngày 10/5/2012, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ra Quyết định số 548/QĐ-TTg, xếp hạng Trại Giam Phú Bình là Di tích Quốc gia đặc biệt.

Hôm nay – nơi tưởng niệm và tri ân

Ngày nay, khi đến Côn Đảo, du khách có thể ghé Khu di tích Chuồng Cọp Mỹ – Trại Giam Phú Bình để cảm nhận sự khốc liệt của quá khứ và ý chí bất khuất của những người chiến sĩ cách mạng.

Mỗi viên gạch, mỗi song sắt nơi đây đều kể lại một câu chuyện về lòng can đảm, niềm tin và khát vọng tự do – để thế hệ hôm nay hiểu rằng, nụ cười bình yên trên đảo ngọc Côn Đảo hôm nay được đánh đổi bằng máu và nước mắt của bao người đi trước.