Dinh Bà Thiên Y A Na ở xóm Trung Yên, thôn Đông, xã An Hải là một trong những công trình thờ Mẫu đặc sắc nhất trên đảo Lý Sơn, nổi bật bởi sự giao thoa tinh tế giữa văn hóa Chămpa và Việt. Dinh nằm trên triền đồi đá cao, mặt hướng Đông Nam, hòa mình vào cảnh quan tự nhiên, tạo nên không gian linh thiêng, thanh tịnh và đậm chất tín ngưỡng biển đảo.
Công trình được xây dựng từ rất lâu bằng tranh tre, gỗ và trải qua nhiều lần tu bổ, trong đó có hai lần lớn vào thời vua Bảo Đại. Tổng thể dinh gồm bậc lên, cổng, bình phong, sân, tiền đình, chính điện và hậu tẩm. Tiền đình và chính điện được thiết kế theo dạng ba gian – hai chái, mái lợp ngói âm dương, trang trí tinh xảo với các họa tiết long – phụng, hoa lá, câu đối, cùng đỉnh mái lưỡng long tranh châu, đầu đao hậu tẩm đắp hình rồng chầu và đầu hồi chính điện tạo dáng con dơi – biểu tượng của phúc lành. Không gian bên trong sử dụng hệ gỗ truyền thống, chạm khắc cầu kỳ, tạo nên vẻ trang nghiêm và giàu giá trị nghệ thuật.
Trên đảo Lý Sơn hiện có nhiều nơi thờ Bà Thiên Y A Na, thường được gọi là Dinh Bà hoặc Dinh Bà Trời, nhưng Dinh Bà Thiên Y A Na Trung Yên được xem là tiêu biểu nhất nhờ kiến trúc đẹp và bảo tồn tốt. Hằng năm, tại đây diễn ra nhiều hoạt động tín ngưỡng quan trọng của cộng đồng như Lễ Vía Bà, tế xuân, tế thu và đặc biệt là các nghi thức trong dịp Tết Nguyên Đán. Những lễ thức này do Ban tế tự của làng tổ chức trang trọng, thể hiện lòng thành kính với Mẫu và góp phần duy trì sự cố kết cộng đồng bền chặt của người dân Lý Sơn.
Dinh Bà Thiên Y A Na không chỉ là một địa điểm tâm linh thiêng liêng mà còn là minh chứng sống động cho lịch sử giao thoa văn hóa lâu đời, trở thành điểm đến không thể bỏ qua khi tìm hiểu tín ngưỡng và kiến trúc truyền thống trên đảo Lý Sơn.
Ảnh: KTS Nguyễn Quang Huy
