Đặc khu Lý Sơn hiện có hai đình làng cổ nằm ngay sát bờ biển: Đình An Vĩnh và Đình An Hải. Đây là những thiết chế văn hóa quan trọng bậc nhất trong đời sống cộng đồng, nơi thờ Thành hoàng, tiền hiền – hậu hiền, đồng thời là trung tâm tổ chức các lễ hội truyền thống, đặc biệt là Lễ Khao lề Thế lính Hoàng Sa.
Đình An Vĩnh – Di tích Quốc gia gắn với Đội Hoàng Sa
Vị trí: Thôn Tây, xã An Vĩnh
Hướng chính: Nam
Năm xây dựng: Thế kỷ XVIII
Di tích Quốc gia: Công nhận năm 2013
Lịch sử hình thành
Đình An Vĩnh được dựng từ thế kỷ 18 bằng vật liệu truyền thống như tranh tre, gỗ và vách đất. Trải qua nhiều lần tu sửa, đình bị sập hoàn toàn vào năm 1957 do chiến tranh. Từ năm 2009, đình được trùng tu – phục dựng dựa trên khảo cứu nền móng và kiến trúc cũ.
Ngày nay, đình là nơi thờ:
- Thành hoàng làng
- Tiền hiền – hậu hiền
- Các cai đội và binh phu Hoàng Sa
- Không gian chính tổ chức Lễ Khao lề Thế lính Hoàng Sa
Kiến trúc truyền thống đặc sắc
Tổng thể đình được bố trí theo trục thần đạo, gồm:
- Hàng rào bao quanh
- Bình phong và hai trụ biểu
- Cột cờ
- Sân đình
- Tiền đình – Chính đình – Hậu tẩm (hạ đình – trung đình – thượng đình)
Hạ đình và trung đình theo dạng 3 gian – 2 chái, hệ cửa gỗ bàn khoa đặc trưng, mái lợp ngói âm dương trang trí tứ linh (Long – Lân – Quy – Phụng).
Bình phong phía trước được đắp dạng cuốn thư, mặt trước là hình hổ, mặt sau là long mã mang Hà đồ – biểu tượng linh thiêng trong văn hóa Việt.
Đình An Hải – Quần Thể Kiến Trúc Nghệ Thuật Quốc Gia
Vị trí: Thôn Đông, xã An Hải
Hướng chính: Đông Nam
Năm xây dựng: Khoảng 1815, thời Gia Long
Di tích Quốc gia: Công nhận năm 1997
Quá trình xây dựng & trùng tu
Đình được dựng bằng tranh tre, gỗ; trải qua các giai đoạn tu bổ lớn vào các năm: 1820, 1926, 1938, 1943, 1999, 2007 và 2018.
Hiện nay, đình là nơi thờ:
- Tam Hoàng Ngũ Đế
- Ngũ vị tiên nương
- Chúa Ngung Man Nương
- Tiền hiền – hậu hiền
- Thiên Y A Na (tại hậu tẩm)
Quần thể kiến trúc phong phú
Khác với đình An Vĩnh, đình An Hải được quy hoạch như một quần thể kiến trúc hoàn chỉnh, gồm:
Khu trung tâm (đình làng):
- Bình phong – trụ biểu
- Cột cờ
- Sân đình
- Hạ đình – trung đình – thượng đình
Các công trình phụ trợ:
- Bên phải: Miếu tiền hiền → Miếu Hoàng Thành
- Bên trái: Miếu thờ cô hồn, vong linh → Lăng Cá Ông
Đặc điểm kiến trúc nổi bật
Hạ đình dạng 3 gian – 2 chái, mái ngói âm dương trang trí lưỡng long triều nhật và phụng.
Kết cấu gỗ nguyên bản, cửa bàn khoa truyền thống, nền lát gạch nung.
Hai tượng nghê đặt đối xứng ở mặt đứng chính.
Trung đình kết nối hạ đình bằng hệ thống máng nước đầu cá chép.
Thượng đình (1 gian) là nơi thờ Thiên Y A Na, theo tín ngưỡng Chăm – Việt hòa quyện.
Giá trị văn hóa – lịch sử đặc biệt
Hai đình làng Lý Sơn không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng mà còn là biểu tượng của:
- Lịch sử khai phá đảo
- Tâm thức hướng biển của cư dân Lý Sơn
- Tinh thần tri ân hùng binh Hoàng Sa – Trường Sa
- Bản sắc kiến trúc truyền thống vùng biển đảo
Đình An Vĩnh và đình An Hải là hai điểm đến không thể bỏ qua trong hành trình khám phá di sản – văn hóa – lịch sử của đảo Lý Sơn.
Ảnh: KTS. Nguyễn Quang Huy
