Lễ Khao Lề Thế Lính Hoàng Sa là nghi lễ mang đậm tính nhân văn của cư dân Lý Sơn, được gìn giữ và truyền tiếp suốt hơn 400 năm. Nghi lễ diễn ra vào 16/3 âm lịch hằng năm, nhằm tưởng niệm những hùng binh Hoàng Sa – lực lượng từng vượt sóng gió, cắm mốc khẳng định chủ quyền Việt Nam trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa từ thế kỷ XVII.
Nghi lễ là nét đẹp văn hóa độc đáo của đảo Lý Sơn, thể hiện lòng biết ơn với những người đã hy sinh vì biển đảo. Trải qua bao biến thiên, lễ khao lề vẫn được duy trì như một hình thức giáo dục truyền thống yêu nước, nuôi dưỡng ý chí bảo vệ chủ quyền biển đảo cho thế hệ con cháu.
- Tên lễ hội: Lễ Khao Lề Thế Lính Hoàng Sa
- Thời gian: 16/3 âm lịch hằng năm
- Địa điểm: Âm Linh Tự
Ý nghĩa tên gọi
“Khao lề” (hay “lệ khao”): lệ cúng hằng năm để tiễn và cầu an cho người lính Hoàng Sa.
“Thế lính”: nghi lễ tạo hình nhân thế mạng, mang sắc thái đạo giáo, nhằm cầu mong mọi rủi ro trên biển sẽ “thế” cho người thật – bởi hành trình Hoàng Sa xưa luôn hiểm nguy và có thể “một đi không trở lại”.
Tên gọi phản ánh đầy đủ bản chất của nghi lễ: tế sống – cầu an – tiễn biệt – tưởng niệm.
Nguồn gốc nghi lễ
Ngay từ cuối thế kỷ XVI – đầu XVII, Chúa Nguyễn đã lập Đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải, lấy 70 dân binh khỏe mạnh từ hai làng An Vĩnh và An Hải (cửa biển Sa Kỳ, sau là đảo Lý Sơn). Họ đi Hoàng Sa – Trường Sa từ tháng 2–3 đến tháng 8 âm lịch, chỉ bằng những chiếc thuyền câu nhỏ, lênh đênh giữa biển khơi 6 tháng đằng đẵng.
Chính vì nguy hiểm luôn rình rập, mỗi người lính trước khi xuất phát phải chuẩn bị:
- Một đôi chiếu,
- 7 thanh tre,
- 7 sợi dây mây,
- Một thẻ bài ghi danh, để nếu chẳng may bỏ thân ngoài biển, đồng đội có thể bó xác, thả xuống sóng, mong xác trôi về quê nhà.
Lễ Khao Lề vì vậy ra đời – cúng thế cho người sống, cầu mong bình an và gửi gắm bao nỗi niềm của gia đình ở lại.
Nghi thức chính
Trong lễ, các tộc họ làm hình nhân thế mạng, đặt cạnh linh vị của người lính.
Những chiếc thuyền mô hình được làm bằng thân chuối hoặc giấy, chở theo gạo, muối, nước ngọt, củi, lưới… – vật dụng mà đội Hoàng Sa từng mang theo.
Sau phần tế lễ trang nghiêm với nhạc bát âm, ngũ âm, thầy pháp làm phép – các thuyền hình nhân được mang ra biển và thả trôi.
Đó là lời cầu chúc bình an cho người sống và lời tưởng niệm trang trọng dành cho những linh hồn đã khuất.
Giá trị văn hóa – lịch sử
Lễ khao lề không chỉ là nghi thức tâm linh, mà còn là:
- Dấu ấn chủ quyền của Việt Nam trên Hoàng Sa – Trường Sa
- Bằng chứng văn hóa về sự hình thành và hoạt động của đội Hoàng Sa
- Nơi kết nối cộng đồng và nhắc nhớ cội nguồn
- Lời nhắc về sự hi sinh thầm lặng của bao thế hệ tráng đinh biển đảo
Năm 2013, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đã đưa Lễ Khao Lề Thế Lính Hoàng Sa vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia, loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng.
