Lễ tưởng nhớ “Bà Lớn Tướng” Lê Kim Định diễn ra ngày 18–19 tháng 8 Âm lịch tại Dinh Bà Ông Lang, Phú Quốc. Lễ hội thiêng liêng cầu bình an, cầu ngư và tưởng nhớ phu nhân Anh hùng Nguyễn Trung Trực.
- Tên lễ hội: Lễ tưởng nhớ “Bà Lớn Tướng” Lê Kim Định
- Thời gian: 18 – 19 tháng 8 Âm lịch hằng năm
- Địa điểm: Dinh Bà (Bà Lớn Tướng) Lê Kim Định, ấp Ông Lang, Cửa Dương, Đặc khu Phú Quốc
Xem thêm: Lễ hội Dinh Bà – Một nét văn hóa tâm linh đặc sắc của đảo Phú Quốc vào ngày 18/1 ÂL hằng năm
Một lễ hội gắn liền với người phụ nữ đã hy sinh giữa thời binh lửa
Lễ tưởng nhớ “Bà Lớn Tướng” Lê Kim Định là một trong những lễ hội tâm linh quan trọng của nhân dân Phú Quốc. Đây là dịp để người dân và du khách tưởng niệm phu nhân của anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực, người đã hy sinh trong cơn binh biến tại vùng Cửa Cạn vào cuối thế kỷ XIX.
Hằng năm, vào rằm và 18–19 tháng 8 âm lịch, người dân khắp đảo lại về Dinh Bà để: Dâng hương tưởng nhớ bà, Cầu bình an, mưa thuận gió hòa, Xin lộc làm ăn, và nhiều cặp đôi đến cầu duyên, cầu mong hạnh phúc bền lâu
Không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, lễ hội còn là một dịp để cộng đồng cùng nhìn lại những trang lịch sử oai hùng gắn liền với cuộc kháng Pháp ở Rạch Giá – Phú Quốc.
Những tư liệu cổ về phu nhân Nguyễn Trung Trực
Các sử liệu xưa ghi chép nhiều về sự hiện diện và cái chết của phu nhân Nguyễn Trung Trực tại Phú Quốc. Hai trích nguồn quan trọng nhất là: Nam Phong tạp chí (1927) và tài liệu Hải Đảo Phú Quốc (1974).
Ghi chép của Đông Hồ – Nam Phong tạp chí (1927)
Trong “Thăm đảo Phú Quốc” – Nam Phong số 124 (12/1927), học giả Đông Hồ mô tả lại sự kiện quân Pháp truy kích Nguyễn Trung Trực. Khi nghĩa quân rút về Cửa Cạn, phu nhân – được dân gian gọi là Cô Điều – vừa sinh con, sức còn yếu.
Trên đường di chuyển, vì gặp mưa lớn, bà ghé vào miếu Bà Kim Giao để mượn một cây lọng che mưa. Khi đi ngang miếu, gặp giông gió, bà cảm lạnh và mất giữa đường. Đông Hồ viết:
“…Nhân sinh hậu còn yếu lại gặp phải mưa, bà ghé vào miếu bà Kim Giao, mượn cây lộng che mưa đi. Dọc đường cảm phải mưa gió mà chết.…Mộ bà chôn về phía Nam xóm Cửa Cạn trên bãi cát, nay hãy còn. Bà phu nhân này, người ta thường gọi là Cô Điều.”
Ông cũng nhắc đến Cô Đỏ, người thiếp khác của Nguyễn Trung Trực, thất lạc giữa loạn quân không rõ tung tích.
Ghi chép trong “Hải đảo Phú Quốc” (1974)
Tài liệu của Thư viện Trung học Phú Quốc (1974) cũng khẳng định: Bà Điều và bà Đỏ là người Rạch Giá, đã khởi nghĩa chống Pháp trước khi Nguyễn Trung Trực sang Hà Tiên. Sau đó cả hai trở thành phu nhân của ông. Dân Phú Quốc gọi bà Điều là “Bà Lớn Tướng” vì là vợ của vị tướng chỉ huy.
Ghi chép mô tả chi tiết quá trình bà mất: “…Bà Điều sanh một đứa bé trai và ngày sau thì bà mất… Khi ghe đi ngang dinh bà Kim Giao, bà Điều không hạ lộng nên dân tin bị thần linh phạt. Nhưng đó là chuyện dân gian.”
“…Ông Nguyễn Văn Đá (bá hộ Đá) lo chôn cất bà. Mộ đắp đất, bao quanh bởi bốn miếng ván bằng gỗ trai và bốn cột trai. Năm 1968, mộ được quyên tiền xây lại bằng đá.”
Tài liệu cũng xác định vị trí mộ: “Mộ bà Lớn Tướng nằm ở tả ngạn rạch Cửa Cạn, cách mép biển khoảng 10 thước.”
Ý nghĩa tâm linh của lễ hội
Lễ tưởng nhớ Bà Lớn Tướng không chỉ là lễ cúng giỗ, mà còn là cách người dân Phú Quốc:
- Tri ân người phụ nữ đã hy sinh trong thời kháng Pháp
- Gìn giữ một phần lịch sử ít được ghi trong chính sử
- Tôn vinh tinh thần nhân nghĩa và sự bền bỉ của cộng đồng cư dân biển
Với người dân Cửa Cạn, Bà Lớn Tướng là biểu tượng của sự che chở. Bất kỳ ai ra khơi đều ghé qua Dinh Bà thắp nén hương cầu an trước khi dong thuyền.
Lễ tưởng nhớ “Bà Lớn Tướng” Lê Kim Định không chỉ là một lễ hội, mà là dòng chảy ký ức kể về cuộc đời bình dị nhưng đầy bi tráng của người phụ nữ gắn bó với nghĩa quân Nguyễn Trung Trực.
Lễ hội là minh chứng cho sự tri ân của người dân đảo ngọc, là sợi dây nối liền quá khứ – hiện tại, giúp du khách hiểu hơn về những lớp trầm tích văn hóa nơi miền biển đảo thiêng liêng này.
