Đảo Hòn Sơn – còn được gọi là Hòn Sơn Rái, tên chữ là Lại Sơn – nay trực thuộc Đặc khu Kiên Hải, tỉnh An Giang. Đây là hòn đảo có cư dân người Việt sinh sống từ lâu đời, mưu sinh bằng nghề biển và hình thành nhiều tín ngưỡng bản địa giàu bản sắc. Trong số đó, Miếu Bà Cố Chủ là di tích tâm linh tiêu biểu, gắn liền với quá trình khai phá đảo và niềm tin của ngư dân vùng biển Tây.
Truyền thuyết về Bà Cố Chủ – người khai mở Hòn Sơn
Người dân trên đảo lưu truyền rằng Bà Cố Chủ (tên thật Tăng Thị Huệ hoặc Tăng Thị Phú) là một trong những cư dân đầu tiên đặt chân lên Hòn Sơn Rái, khai phá đất đai, lập nghiệp và giúp đỡ những người đến sau. Bà được kính trọng vì:
- Có khả năng nhìn trời đoán gió, dự báo biển êm hay biển động.
- Thường giúp người đi biển trước mỗi chuyến ra khơi.
- Sống hiền từ, làm ăn khấm khá nhưng luôn đùm bọc dân nghèo.
Do giàu có và buôn bán phát đạt, gia đình bà nhiều lần bị hải tặc Nam Hải quấy phá. Truyền thuyết kể rằng:
- Lần thứ nhất, bọn cướp trói bà và ném xuống biển với hai tĩn nước mắm cột vào cổ. Bà vùng vẫy, tháo trói và bơi được vào bờ.
- Lần thứ hai, chúng nhốt bà trong giỏ bắt heo, quăng xuống biển giữa khơi. Lần này bà không sống sót.
Vài ngày sau, toàn đảo bỗng sóng yên biển lặng một cách kỳ lạ, rồi nhiều người nhìn thấy bà “hiển linh” trên mặt biển. Người dân tin rằng bà đã trở thành vị thần bảo hộ cho đảo và ngư dân. Từ đó, họ lập miếu thờ, gọi là Miếu Bà Cố Chủ Hòn, hay ngắn gọn là Bà Cố Chủ.
Bà Cố Chủ – vị nữ thần bảo hộ biển đảo
Trong tâm thức dân gian Hòn Sơn, Bà Cố Chủ vừa là:
- Thần khai phá – người đầu tiên mở đất, lập nên nền móng cho cư dân Lại Sơn.
- Thần bảo trợ biển cả – phù hộ ngư dân gặp tai nạn, sóng gió.
- Biểu tượng của đức hạnh và sự hy sinh.
Tín ngưỡng này có nét tương đồng với tín ngưỡng Bà Chúa Xứ ở đất liền – đều tôn vinh Bà như “Chúa của xứ sở”. Niềm tin này xuất phát từ tín ngưỡng cổ truyền “Mẹ Đất – Cha Trời”, kết hợp với văn hóa Chăm và lớp cư dân từ miền Trung vào Nam Bộ trong thời Nam tiến.
Sự “huyền thoại hóa” Bà Cố Chủ thể hiện niềm biết ơn và kính ngưỡng của cộng đồng đối với người có công dựng làng mở cõi.
Miếu Bà Cố Chủ – di tích tâm linh linh thiêng của đảo
Miếu Bà Cố Chủ tọa lạc tại Bãi Nhà A, mặt chính hướng thẳng ra biển như luôn dõi theo, che chở cho người đi biển. Miếu có ba gian:
- Chính điện: thờ Bà Cố Chủ
- Gian Tả Ban – Hữu Ban: thờ những người phò trợ Bà
- Trước miếu là nghi môn lớn, sân rộng – nơi tổ chức các hoạt động lễ hội truyền thống.
Miếu được xây dựng đầu tiên vào năm 1899, bằng tre lá. Qua nhiều lần tu bổ, đến năm 2011 miếu được xây dựng kiên cố bằng bê tông cốt thép như hiện nay.
Lễ cúng Bà Cố Chủ – sự kiện lớn nhất của Hòn Sơn
Lễ cúng Bà diễn ra hằng năm từ mùng 8 đến 10 tháng 9 âm lịch, là dịp lễ quan trọng bậc nhất của đảo:
- Ban Quản trị miếu rước đoàn hát bội từ TP.HCM về diễn phục vụ dân đảo.
- Nhiều thương lái từ đất liền mang hàng hóa, sản vật ra buôn bán.
- Đông đảo du khách khắp nơi về dự lễ, cầu bình an, cầu tài lộc.
Mỗi mùa lễ hội, Hòn Sơn đón hàng ngàn lượt khách, tạo nên không khí nhộn nhịp và linh thiêng đặc trưng của đảo.
Điểm đến văn hóa – du lịch nổi bật của Đảo Hòn Sơn
Ngày nay, Miếu Bà Cố Chủ không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của cư dân biển đảo mà còn là điểm du lịch tâm linh độc đáo, ghi dấu lịch sử khai phá vùng đảo Lại Sơn và lưu giữ câu chuyện cảm động về người phụ nữ đã trở thành vị thần bảo hộ biển khơi.
Du khách đến Đảo Hòn Sơn thường ghé miếu để:
- Tìm hiểu tín ngưỡng dân gian Nam Bộ
- Cầu bình an trước chuyến ra khơi
- Nghe truyền thuyết về người nữ anh hùng chống hải tặc
Ngắm cảnh biển từ vị trí miếu – một trong những góc nhìn đẹp của Bãi Nhà A
Miếu Bà Cố Chủ là một trong những di sản văn hóa thiêng liêng nhất của Đảo Hòn Sơn – Đặc khu Kiên Hải, tỉnh An Giang. Nơi đây lưu giữ câu chuyện khai phá đất đai, tinh thần đoàn kết của cư dân biển đảo và niềm tin mạnh mẽ vào sự che chở của thần linh giữa đại dương bao la.
){kind=link}