Người dân Phú Quốc kể rằng vào thời chúa Nguyễn Ánh lưu vong tại đảo, một người con trai của ông đã qua đời khi còn rất nhỏ và được chôn cất tạm trên đất đảo. Từ đó, dân gian gọi nơi ấy là Mã Ông Hoàng. Câu chuyện này gắn liền với chuỗi các địa danh lịch sử còn tồn tại đến nay như Giếng Ngự, Bãi Ngự, Mũi Ông Đội, Ngai Vua,… vốn đều là dấu vết liên quan đến hành trình lưu lạc của Nguyễn Ánh.
Nhiều người cao tuổi ở Phú Quốc kể lại rằng ngày xưa, ngôi mộ nằm gần khu vực chùa Hộ Quốc (Trúc Lâm Thiền Viện ngày nay). Tuy nhiên, về sau triều đình đã cải táng di hài vị hoàng tử đưa về Huế, nên hiện không còn dấu vết của mộ gốc – chỉ còn lại Miếu Hoàng Tử để nhân dân tưởng niệm.
Những giai thoại xoay quanh Miếu Hoàng Tử
Trải qua thời gian, dân gian đã thêu dệt nhiều giả thuyết về danh tính vị hoàng tử:
1. Thuyết Hoàng tử Cải – con bà Phi Yến
Có truyền thuyết kể rằng đây là mộ Hoàng tử Cải, con bà thứ phi Lê Thị Răm (Phi Yến). Câu chuyện gắn với tích dân gian và câu ca dao:
“Gió đưa cây cải về trời,
Rau răm ở lại chịu lời đắng cay.”
Tuy nhiên, truyền thuyết này mang yếu tố dân gian nhiều hơn yếu tố lịch sử. Tích về bà Phi Yến cũng phổ biến tại Côn Đảo, nên có sự nhầm lẫn giữa hai vùng.
2. Thuyết “Hoàng tử người Nhật”
Một số câu chuyện xưa lại cho rằng ngôi mộ thuộc về một hoàng tử gốc Nhật bị chết đuối và chôn tại đảo – nhưng điều này hoàn toàn không có cơ sở lịch sử.
3. Tư liệu xác thực nhất: Hoàng tử Nhật – con vua Gia Long
Trong tác phẩm “Hải Đảo Phú Quốc” (1974), tác giả ghi lại lời kể của nhân chứng và những người từng tham gia cải táng:
Hoàng tử mất năm 2 tuổi.
Chôn tại làng Đầm, gần rạch Đầm ngày xưa.
Dân gọi là “mả ông hoàng”.
Đến thời vua Tự Đức, triều đình phái 4 đại thần vào Phú Quốc để cải táng và đưa hài cốt về Huế.
Sau khi cải táng, làng Đầm dần vắng bóng cư dân, khiến người dân tin rằng việc động vào mộ mang ý nghĩa tâm linh.
Căn cứ vào Châu bản triều Nguyễn – kho tư liệu đã được UNESCO công nhận di sản tư liệu thế giới – vị hoàng tử này tên húy là Nhật, con của chúa Nguyễn Ánh. Điều này trùng khớp với ghi chép dân gian, chỉ khác là người dân từng nhầm chữ “Nhật” là người… Nhật Bản.
Xác định vị trí cổ của ngôi mộ Hoàng tử
Theo “Hải Đảo Phú Quốc”, vị trí mộ nằm tại làng Đầm, tên gọi xưa của khu vực nay thuộc Vịnh Đầm, An Thới.
Trong sách cổ Gia Định Thành Thông Chí, vùng này thuộc thôn An Hòa vào thời Gia Long (khoảng năm 1819). Đến thời Minh Mạng lập địa bạ năm 1836, thôn An Hòa không còn xuất hiện do thay đổi hành chính.
→ Điều này cho thấy địa danh An Hòa – Làng Đầm – Vịnh Đầm thực chất đều chỉ về cùng một vùng đất, nơi đặt mộ Hoàng tử trong giai đoạn cuối thế kỷ 18.
Ngày nay, dù mộ đã được đưa về Huế, Miếu Hoàng Tử vẫn được người dân dựng lên tại Vịnh Đầm để giữ gìn ký ức và tưởng niệm.
Giá trị lịch sử của Miếu Hoàng Tử Phú Quốc
Từ tư liệu chính thống đến truyền thuyết dân gian, có thể kết luận:
- Hoàng tử Nhật – con vua Gia Long – thực sự từng được chôn tại Phú Quốc.
- Ngôi mộ này thuộc về thời kỳ Nguyễn Ánh lưu vong trước năm 1789.
- Đến năm 1862, triều Tự Đức cho cải táng đưa về Huế, thờ tại đền Triển Thân.
- Miếu Hoàng Tử hiện tại là di tích mang giá trị lịch sử – văn hóa, phản ánh dấu tích người Việt trên đảo từ thế kỷ 18.
Dù chỉ là một miếu nhỏ, nơi đây lưu giữ câu chuyện quan trọng về lịch sử khai mở phương Nam, đồng thời thể hiện tấm lòng của cư dân Phú Quốc đối với những dấu tích cổ xưa của dân tộc.
Miếu Hoàng Tử – Gợi nhớ hành trình bi tráng của một triều đại
Đến Phú Quốc hôm nay, du khách không chỉ thưởng ngoạn biển xanh – cát trắng mà còn có thể chạm vào những lớp lịch sử ít người biết đến. Miếu Hoàng Tử là minh chứng cho một thời kỳ bôn tẩu gian nan của Nguyễn Ánh, là nơi ghi dấu nỗi đau mất mát khi một hoàng tử yểu mệnh nằm xuống giữa hòn đảo xa xôi.
Và cho dù thời gian trôi đi, nơi đây vẫn được người dân đảo trân trọng gìn giữ như một phần linh hồn của Đảo Ngọc.
Xem thêm: Giếng Tiên Phú Quốc – Huyền thoại nguồn nước ngọt giữa biển khơi
