Vụ hành cuối cùng trong năm ở Đặc khu Lý Sơn thường trổ hoa đúng vào thời điểm biển bắt đầu động mạnh. Với người dân đất đảo, đây không chỉ là dấu hiệu khép lại một mùa canh tác mà còn là lúc ngồng hoa hành trở thành nguồn rau xanh quý giá, thơm ngon và giàu dinh dưỡng trong những ngày giông gió.
Khoảng tháng 10 âm lịch hằng năm, khi gió mùa đông bắc tràn về, biển động liên tục khiến tàu thuyền từ đất liền khó cập đảo. Rau xanh vì thế trở nên khan hiếm. Thế nhưng, chính vào thời điểm ấy, những ruộng hành trên đảo Lớn và đảo Bé lại đồng loạt vươn ngồng, trổ hoa trắng tím nhạt – mang theo “món quà” đặc biệt của thiên nhiên dành cho cư dân biển đảo.
Theo anh Bùi Đạt, một người dân sinh sống lâu năm ở Lý Sơn, khi hành bắt đầu ra hoa, người trồng sẽ chủ động ngắt bớt ngồng để cây dồn sức nuôi củ. Phần ngồng hoa không bị bỏ đi mà được mang về chế biến thành nhiều món ăn quen thuộc trong bữa cơm gia đình. Ngồng hoa hành có thể xào với thịt bò, xào mực, hoặc đơn giản là xào không để ăn cùng cơm nóng – vừa tiết kiệm, vừa ngon, lại giàu vitamin.
Những cọng ngồng hành to bằng đầu đũa, được rửa sạch, cắt khúc dài chừng 3–5 cm rồi cho vào chảo nóng. Khi xào, người nấu phải canh lửa thật khéo, chỉ để ngồng hành vừa chín tới để giữ trọn độ giòn, không bị mềm nhũn. Món xào mực nang và ngồng hành vì thế trở thành “đặc sản mùa biển động” – vị giòn của mực hòa cùng cái giòn thơm, hơi nồng của ngồng hành tạo nên cảm giác ăn rất đã miệng.
Trong những ngày mưa lạnh, không gì ấm lòng hơn mâm cơm giản dị với đĩa ngồng hoa hành xào nghi ngút khói, bát cơm trắng nóng hổi và chén nước mắm nhĩ mặn mòi. Vị nồng của hành, vị ngọt của thịt, thêm chút cay nhẹ của tiêu hòa quyện vào nhau, ăn đến đâu thấy ấm người đến đó. Nếu xào cùng mực, món ăn còn được người dân ví vui là món “hai giòn” – giòn của mực tươi và giòn của ngồng hành vừa chín tới, lại có tác dụng khử tanh rất hiệu quả.
Cầu kỳ hơn một chút, nhiều gia đình còn ướp ngồng hoa hành với thịt bò rồi nướng trên bếp than hồng. Cả nhà quây quần bên bếp lửa ấm, chờ miếng thịt vừa chín tới, gắp kèm vài cọng ngồng hành, chấm muối ớt, vừa thổi vừa ăn trong cái lạnh đầu mùa – một cảm giác rất riêng của mùa đông Lý Sơn, mộc mạc mà khó quên.
Từ mảnh đất cát nghèo, quanh năm hứng gió mặn và nắng gắt, những ngồng hoa hành Lý Sơn vẫn xanh tốt, tích tụ tinh túy của đất trời và biển cả. Không cầu kỳ, không cao sang, nhưng các món ăn từ ngồng hoa hành lại mang theo hương vị rất riêng của đảo – đủ để người Lý Sơn xa quê nhớ mãi, và cũng đủ để du khách từng nếm qua phải lưu luyến một món ăn dân dã, rẻ mà ngon, giản dị mà đầy ân tình biển đảo.
